प्रेरणादायक संस्कृत श्लोक: मराठी अर्थासह

संस्कृत, एक प्राचीन आणि समृद्ध भाषा, ज्ञानाचा आणि अनुभवाचा मोठा ठेवा आहे. या भाषेत अनेक प्रेरणादायी श्लोक आहेत जे आपल्याला जीवनातील अडचणींवर मात करण्यासाठी, ध्येय साधण्यासाठी आणि सकारात्मक दृष्टिकोन ठेवण्यासाठी मदत करतात. दिलेल्या लिंक्स मधील काही निवडक श्लोक आणि त्यांचे मराठी अर्थ येथे दिले आहेत:

१. उद्यमेन हि सिद्ध्यन्ति कार्याणि न मनोरथैः। न हि सुप्तस्य सिंहस्य प्रविशन्ति मुखे मृगाः।।

• अर्थ: कार्ये केवळ इच्छा आणि स्वप्ने बघून पूर्ण होत नाहीत, त्यासाठी कठोर परिश्रम आणि प्रयत्न करावे लागतात. झोपलेल्या सिंहाच्या तोंडात प्राणी स्वतःहून येत नाहीत, त्याला शिकार करावी लागते.

२. आलस्यं हि मनुष्याणां शरीरस्थो महान् रिपुः। नास्त्युद्यमसमो बन्धुः कृत्वा यं नावसीदति।।

• अर्थ: आळस हा माणसाचा सर्वात मोठा शत्रू आहे. परिश्रमासारखा दुसरा मित्र नाही, ज्याच्या साहाय्याने कार्य सिद्ध होते आणि मनुष्य दुःखी होत नाही.

३. सुखदुःखे समे कृत्वा लाभालाभौ जयाजयौ। ततो युद्धाय युज्यस्व नैवं पापमवाप्स्यसि।।

• अर्थ: सुख-दुःख, लाभ-अलाभ आणि जय-पराजय समान मानून युद्धाला (संघर्षाला) तयार हो. असे केल्याने तुला पाप (नकारात्मक परिणाम) प्राप्त होणार नाही. (हा श्लोक भगवतगीतेतील आहे, जो आपल्याला समभावाने कर्म करण्याची प्रेरणा देतो.)

४. विद्या ददाति विनयं विनयाद् याति पात्रताम्। पात्रत्वाद्धनमाप्नोति धनाद्धर्मं ततः सुखम्।।

• अर्थ: विद्या विनय देते, विनयाने पात्रता प्राप्त होते, पात्रतेमुळे धन (समृद्धी) मिळते, धनाने धर्म (चांगले आचरण) आणि त्यातून सुख प्राप्त होते.

५. शनैः शनैश्च गन्तव्यं शनैः शनैश्च सिद्ध्यति। अधो अधो गच्छन् पिपीलिका याति यावद् अन्तरम्।।

• अर्थ: हळू हळू चालत राहावे, हळू हळू कार्य सिद्ध होते. ज्याप्रमाणे चींटी खाली खाली चालत जाऊन आपले ध्येय गाठते, त्याचप्रमाणे प्रयत्नरत राहिल्यास यश मिळते.

६. स्वल्पमप्य् धर्मस्य त्राते महतो भयात्। रक्षति प्रज्वलितोऽग्निर्वस्त्रं सद्योऽपि पतितं।।

• अर्थ: थोडासा धर्म (चांगले आचरण) सुद्धा मोठ्या भयापासून रक्षण करतो. जशी पेटलेली आग लगेच पडलेल्या वस्त्राचे रक्षण करते, तसेच धर्माचरण आपल्याला संकटातून वाचवते.

७. कर्मण्येवाधिकारस्ते मा फलेषु कदाचन। मा कर्मफलहेतुर्भूर्मा ते सङ्गोऽस्त्वकर्मणि।।

• अर्थ: तुम्हाला फक्त कर्म करण्याचा अधिकार आहे, त्याच्या फळाचा नाही. कर्मफळाची अपेक्षा करू नका आणि कर्म न करण्याकडे कल असू देऊ नका. (हा श्लोक भगवतगीतेतील आहे, जो आपल्याला निष्काम कर्मयोगाचे महत्त्व सांगतो.)

८. यत्र यत्र धर्मस्य ग्लानिर्भवति भारत। अभ्युत्थानमधर्मस्य तदात्मानं सृजाम्यहम्।।

• अर्थ: हे भारत, जेव्हा जेव्हा धर्माचा नाश होतो आणि अधर्माचा उदय होतो तेव्हा मी (भगवान) अवतार घेतो. (हा श्लोक भगवतगीतेतील आहे, जो आपल्याला धर्माच्या रक्षणासाठी आणि अधर्माच्या विरोधात लढण्याची प्रेरणा देतो.)

९. वासांसि जीर्णानि यथा विहाय नवानि गृह्णाति नरोऽपराणि। तथा शरीराणि विहाय जीर्णा न्यन्यानि संयाति नवानि देही।।

• अर्थ: जसा माणूस जुनी कपडे सोडून नवीन कपडे घेतो, तसेच जीव जीर्ण शरीर सोडून नवीन शरीर धारण करतो. (हा श्लोक भगवतगीतेतील आहे, जो आपल्याला आत्म्याच्या अमरत्वाची आणि पुनर्जन्माच्या तत्त्वाची जाणीव करून देतो.)

१०. न भूतो न भविष्यति।

• अर्थ: भूतकाळ नाही आणि भविष्यकाळ नाही. फक्त वर्तमान क्षण आहे. (हा श्लोक आपल्याला वर्तमान क्षणात जगण्याचे महत्त्व सांगतो.)

——————————————————————————-

प्रेरणादायी संस्कृत श्लोक आणि त्यांचे मराठी अर्थ

जीवनात यश मिळवण्यासाठी प्रत्येकजण खूप प्रयत्न करतो, कारण त्याला माहीत असतं की यश म्हणजे जीवनात सुख आणि समृद्धी. यशामुळे व्यक्ती आपल्या जीवनात आनंद आणि समृद्धीचा अनुभव घेते. पण यश मिळवण्यासाठी मेहनत, समर्पण आणि आत्मविश्वासासोबतच व्यक्तीला आपल्यातील गुणांना ओळखण्याची आणि त्यांचा योग्य प्रकारे उपयोग करण्याचीही गरज असते. हे रहस्य प्रत्येकाला उलगडत नाही. त्यामुळे, आम्ही तुम्हाला येथे शास्त्रांमध्ये वर्णन केलेले काही श्लोक सांगणार आहोत, जे तुम्हाला यश मिळवण्यात मदत करतील…

१. काक चेष्टा बको ध्यानं, श्वान निद्रा तथैव च । अल्पहारी गृह त्यागी, विद्यार्थी पंच लक्षणं ॥

• अर्थ: एका विद्यार्थ्यामध्ये हे पाच गुण असणे आवश्यक आहे – कावळ्याप्रमाणे जाणून घेण्याची इच्छा असणे, बगळ्याप्रमाणे ध्यान केंद्रित करणे, म्हणजेच एकाग्र असणे, कुत्र्याप्रमाणे झोप घेणे, जो हलक्या आवाजानेही जागा होतो, अल्पाहारी म्हणजे कमी खाणे आणि गृह-त्यागी.

२. अमृतत्वस्य तु नाशास्ति वित्तेन ।

• अर्थ: धनाने अमरत्व प्राप्त करता येत नाही.

३. उद्यमेन हि सिध्यन्ति कार्याणि न मनोरथैः। न हि सुप्तस्य सिंहस्य प्रविशंति मुखे मृगाः।

• अर्थ: मेहनत केल्यानेच मनाची इच्छा पूर्ण होते, केवळ स्वप्ने बघून किंवा विचार करून नाही. जसे झोपलेल्या सिंहाच्या तोंडात हरीण स्वतःहून येत नाही, त्यालाही अन्नासाठी मेहनत करावी लागते.

४. उद्योगिनं पुरुषसिंहं उपैति लक्ष्मीः दैवं हि दैवमिति कापुरुषा वदंति। दैवं निहत्य कुरु पौरुषं आत्मशक्त्या यत्ने कृते यदि न सिध्यति न कोऽत्र दोषः।

• अर्थ: मेहनती आणि शूर लोकांनाच लक्ष्मी प्राप्त होते. जे लोक निष्क्रिय असतात ते म्हणतात की नशिबात असेल तर मिळेल. नशिबाच्या भरोशावर बसू नका, तुमच्याकडे असलेली योग्यता आणि शक्ती वापरून प्रयत्न करत राहा. प्रयत्न करूनही यश मिळाले नाही, तर यात तुमचा कोणताही दोष नाही.

५. अलसस्य कुतो विद्या अविद्यस्य कुतो धनम् । अधनस्य कुतो मित्रममित्रस्य कुतः सुखम् ॥

• अर्थ: आळशी माणसाला विद्या कुठे, विद्या नसलेल्याला धन कुठे, धन नसलेल्याला मित्र कुठे आणि मित्र नसलेल्याला सुख कुठे! म्हणजेच जीवनात माणसाला काहीतरी मिळवायचे असेल, तर त्याला सर्वात आधी आळस सोडायला हवा.

६. षड् दोषाः पुरुषेणेह हातव्या भूतिमिच्छता! निद्रा तद्रा भयं क्रोधः आलस्यं दीर्घसूत्रता !!

• अर्थ: एखाद्या व्यक्तीला बरबाद करण्यासाठी हे ६ गुण पुरेसे आहेत – झोप, तन्द्रा, भीती, क्रोध, आळस आणि काम पुढे ढकलण्याची सवय.

७. आ नो भद्राः क्रतवो यन्तु विश्वतोऽदब्धासो अपरीतास उद्भिदः। देवा नोयथा सदमिद् वृधे असन्नप्रायुवो रक्षितारो दिवेदिवे॥

• अर्थ: आमच्याकडे चहुबाजूंनी असे कल्याणकारी विचार येत राहोत जे कोणाकडूनही दाबले जाऊ नयेत, त्यांना कुठूनही बाधित केले जाऊ नये आणि अज्ञात विषयांना प्रकट करणारे असोत. प्रगतीला न थांबवणारे आणि सदैव रक्षणासाठी तत्पर असलेले देव दररोज आमच्या वाढीसाठी तत्पर राहोत.

हे श्लोक आपल्याला जीवनात प्रोत्साहन, मार्गदर्शन आणि सकारात्मकता प्रदान करतात. या श्लोकांचा अर्थ समजून घेतल्यास आपण जीवनातील कोणत्याही परिस्थितीचा सामना करण्यास सक्षम होतो.